Φέτος, όπως κάθε χρόνο, την παραμονή των Εισοδίων της Παναγίας, η Ελευσίνα γιόρτασε την Παναγία Μεσοσπορίτισσα στον λόφο των αρχαιοτήτων, τη γνωστή στους ντόπιους ως «Παναγίτσα στα αρχαία». Κατά τον εορτασμό, μετά τον εσπερινό, αναβιώνει το έθιμο των πολυσπορίων.
Τα πολυσπόρια της Παναγίας Μεσοσπορίτισσας στην Ελευσίνα είναι πανάρχαιο έθιμο με ρίζες στην κλασική αρχαιότητα. Σύμφωνα με τον μύθο, η θεά Δήμητρα διάλεξε την Ελευσίνα για να διδάξει στους ανθρώπους τα μυστικά της καλλιέργειας των δημητριακών. Σε ανταπόδοση της θεϊκής ευεργεσίας, οι κάτοικοι πρόσφεραν την πανσπερμία ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για το καλό που προηγήθηκε και ως ευχή για το καλό που πρέπει να έρθει στο μέλλον. Η μετάβαση στον χριστιανισμό δεν άλλαξε τις βασικές ανάγκες των ανθρώπων της υπαίθρου αλλά μετέφερε την ευθύνη για την προστασία των καρπών της γης στην Παναγία.
Ο εορτασμός των Εισοδίων της Θεοτόκου στις 21 Νοεμβρίου συμπίπτει με τα μέσα της σποράς και δίνει την ευκαιρία στους κατοίκους της Ελευσίνας να τιμήσουν τη Μητέρα του Θεού και να ευχηθούν για αφθονία και πλούσια σοδειά. Την παραμονή του εορτασμού, οι πιστοί ανεβαίνουν στο γραφικό εκκλησάκι της Παναγίας, που στέκεται από τα μεταβυζαντινά χρόνια στο φρύδι του βράχου πάνω από τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας και αποθέτουν στη γη, έξω από τον ναό, καλάθια με άρτους και αναμμένα κεριά προκειμένου να τα ευλογήσει ο ιερέας, για υγεία και ευημερία των προσφερόντων. Μετά από τη δέηση, οι άρτοι τεμαχίζονται και μοιράζονται στους παρευρισκόμενους, οι οποίοι, κατά την έξοδό τους από τον αρχαιολογικό χώρο, λαμβάνουν το πολυσπόρι (ένα μείγμα από όσπρια, σιτηρά και ρόδι) ως έκφραση της προαιώνιας ελπίδας για ευημερία, υγεία και ευτυχία.
Το πολυσπόρι είναι διαχρονικά συνδεδεμένο με τον αγροτικό βίο. Το έθιμο ατόνησε στις αρχές του 20ου αιώνα ως συνέπεια της ραγδαίας εκβιομηχάνισης της Ελευσίνας. Από το 2014, όμως, έχει αναβιώσει με τις άοκνες προσπάθειες του Λαογραφικού Συλλόγου Ελευσίνας «Το Αδράχτι». Τα μέλη του διαφυλάσσουν το έθιμο με ιδιαίτερο ζήλο και προσφέρουν απλόχερα το χειροποίητο πολυσπόρι με βαθύ αίσθημα κοινωνικής προσφοράς και περηφάνια για την παράδοση του τόπου τους. Η σημασία και μοναδική ομορφιά του εθίμου οδήγησε στην περσινή ένταξή του στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ενώ επόμενη διεκδίκηση του Συλλόγου είναι η συμπερίληψή του στον κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Η φετινή διοργάνωση του εθίμου, τηρουμένων των μέτρων προστασίας κατά του Covid-19, σημείωσε πρωτοφανή επιτυχία, με τη συμμετοχή εκατοντάδων πιστών, που βάδισαν στα ίχνη μιας πανάρχαιας διαδρομής και απέδειξαν τη διαχρονική γοητεία της Παναγίας Μεσοσπορίτισσας. Η συμβολή των μελών του Λαογραφικού Συλλόγου Ελευσίνας «Το Αδράχτι» υπήρξε καθοριστική και συνέβαλε (για ακόμα μια χρονιά) στην απρόσκοπτη και πανηγυρική υλοποίηση της παράδοσης των πολυσπορίων.
Θερμές ευχαριστίες οφείλουμε στον Δήμο Ελευσίνας και ιδιαιτέρως στον Αντιδήμαρχο Τουρισμού και Διεθνών Σχέσεων, κο Δημήτρη Παπαγιάνναρο, για την υποστήριξη του εθίμου μέσω της σελίδας τουριστικής προβολής του Δήμου Ελευσίνας, Visit Eleusis, καθώς και στην εταιρεία πολιτιστικής παραγωγής και διαχείρισης MENTOR για την ιστορική έρευνα, την κειμενογραφία και την επιμέλεια του εντύπου που εκδόθηκε για τους συμμετέχοντες στο έθιμο.
Η Πρόεδρος του Λαογραφικού Συλλόγου Ελευσίνας «Το Αδράχτι»
Παντελίτσα Τσαλιμοπούλου
Φωτο: Facebook / Αδράχτι Λαογραφικός Σύλλογος Ελευσίνας